Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı derin tarihi ile çok sayıda kendine özgü, İngilizce'den diğer dillere tam olarak çevrilmesi imkansız veya çok zor siyasi, askeri, idari, dini ve sosyal terime sahiptir. Bu terimleri kavramak Birleşik Krallık tarihini anlamayı çok daha kolay yapacaktır.
A-C
Acre: Eski İngilizce'de 'açık tarla' anlamına gelen aecer sözcüğünden türetilmiştir. Bir adamın büyükbaş bir hayvan ile bir günde sürebileceği toprak miktarını gösteren terimdir. Çeşitli dönemler ve farklı ülkelerde farklılık göstermiştir. İngiliz arazi ölçüsü olarak 1 Acre=0.4047 hektara eşit olduğu kabul edilir.
Act Against Tumultuous Petitioning (Karışıklıklı Dilekçe Verilmesine Karşı Yasa): Restorasyon Parlamentosu'nun çıkardığı ilk yasalardan biridir. Kaos veya karışıklık çıkarmak amacıyla Parlamento yada krala çok imzalı (20 ve üzeri) kamusal dilekçe verilmesini yasaklamıştır. Public Order Act - 1936 yasasına dahil edilmiş, 1986 yasasından ise yürürlükten çıkarılmıştır.
Act of Attainder (İtibar/Manevi Ölüm Yasası): Parlamento tarafından çıkarılan ve vatana ihanet ve diğer ağır suçlarla itham edilen kişilerin yargı organları tarafından değil de yasama organı tarafından yargılanmasını öngören yasalar. Strafford ve Laud'un durumlarında olduğu gibi, görevden azledilip suçlamanın yetersiz kalacağı durumlarda bu yola başvurulmuştur. Bu şekilde ölüme mahkum edilen son kişi 1697 yılında idam edilen Sir John Fencwick olmuştur. 1798 yılında yürürlükten kaldırılmıştır.
Act of Explanation-1665 (Açıklama Yasası-1665): Katoliklerin Commonwealth rejimi sırasındaki arazi kayıplarını kısmen telafi etmek amacıyla bir fon oluşturmak üzere, İrlanda'da ki Cromwell yanlısı işgalcilerin arazilerinin üçte birini terk etmelerini öngören yasa.
Act of Indemnity and Oblivion-1660 (Tazminat ve Bağışlama Yasası-1660): Kral Charles-II'nin Breda Deklarasyonu ile söz verdiği genel af yasası.
Act of Settlement-1652: Cromwell'ın 1641 yılında İrlanda isyanını bastırmasından sonra 1652'de çıkarılan bir yasa. Ayaklanmanın önde gelen 100 lideri, ayaklanmanın ilk aşamalarına katılmış ve savaş dışında bir İngiliz öldürmüş kişiler idam edilmiş ve mülklerine el konulmuştur. Diğer liderler mülklerinin üçte iki veya üçte birini kaybetmiştir.
Act of Settlement-1662: Eşkıyalığı kontrol etmeyi amaçlayan bir yoksullar yasasıdır.
Act of Settlement-1701: İngiltere ve İrlanda tahtına Hanover Hanedanının geçmesini sağlayan yasadır.
Act of Settlement-1703: Man Adasının nüfusu yapılanmasına düzenleme getiren yasadır.
Act of Sophia Naturalization-1705: Hannover Hanedanından Electress Sophia ile akrabalık bağı bulunanlara Birleşik Krallık vatandaşlığı verilen yasa. Günümüzde yürürlüktedir.
Act of Uniformity: Anglikan Kilisesi'nin yasal ve dini temellerini güvence altına almak için Parlamento tarafından farklı dönemlerde çıkarılmış yasalar. Yasa uyarınca, Restorasyon Döneminden sonra kilisede ki ayinler ve dua kitapları belirlenen ayin şekline göre yapıldı. Bunu benimsemeyen 2500 kadar din adamı görevlerinden azledildi veya ayrıldılar.
Addled Parliament (Bozuk Parlamento): Kral James-I'in saltanatının ikinci parlamentosuna verilen isim. 2 ay süren (Nisan-Haziran 1614) çalışmaları sırasında hiçbir yasa yapmadan dağıldığı için bu isim verilmiştir.
Agitator (Ajitatör): Genel bilinen anlamı dışında İngiliz İç Savaşı'nda, New Model Army (Yeni Model Ordu) içinde askerlerin seçilmiş temsilcileri ile siyasi bir hareket için kullanılan terim. Bu uygulama 1647 yılında Uzun Parlamento orduyu terhis edip bir kısmını İrlanda'ya yollama kararı alınca başladı. Birçok asker buna karşı durdu. Süvari alaylarından 8 alay temsilcilerini seçti ve bunları askerlerin şikayetlerini dile getirmek üzere komisyoncu sıfatı ile görevlendirdi. Dilekçeleri Avam Kamarası'nda okunduysa da, Kamara 1 Haziran'da orduyu terhis etti. Bunun üzerine süvarilerin yanı sıra piyadeler de temsilcilerini seçtiler. Seçilmiş temsilciler, birliklerinden 2 veya 3 subay ve generallerinde katıldığı Ordu Konseyi'ni kurdular. Şikayetlerini yeniden dile getiren konsey, parlamento ile uzlaşamadı. Konsey başarısız olsa da 1649 Pride Darbesi ile taleplerini elde ettiler.
Agreements of the People (Halk Sözleşmeleri): 1647-1649 yılları arasında kuvvetler ayrılığı, monark ve Lordlar Kamarası'nın siyasal gücünün ortadan kaldırılması taleplerini içerecek şekilde yazılan manifestolar için kullanılan terim. Askerler, siyasiler ve seçkin kişiler tarafından kaleme alınan bu manifestolara Britanya'da yazılı anayasaya sahip olmak için gerçekleştirilen ilk girişimlerdir.
Amboina Massacre (Amboina Katliamı): 1623 yılında Molucca adalarından birisi olan Amboina'da (Endonezya) 11 İngiliz tüccarının Hollandalılar tarafından işkence edilerek öldürülmesi olayı. Britanya ve Hollanda arasındaki ticari çatışmanın doruk noktasıdır.
Anabaptist: İngilizce sözlük anlamı sürekli vaftiz edilen kişi. Kişinin yetişkin olunca tekrar vaftiz edilmesi gerektiğine inanan bu tarikat, 1500'lü yıllarda Almanya-İsviçre merkezli kurulmuş, Britanya'da 1530'lu yıllarda yaygınlaşmıştır. Hedefleri daha saf ve temiz bir kilise oluşturmaktı.
Antichrist (Deccal): İncil'de bahsedilen ve İbrani öğretisinden alınmış, zamanın sonu geldiğinde ortaya çıkacak İsa karşıtı, kötü adam/şahıs. Hristiyanlığın ilk döneminde Pagan Rpma İmparatorları, daha sonra bazı papalar ve Kutsal Roma İmparatoru Frederick-II için de kullanımıştır. Rönesans döneminde, reformcular tarafından Papalık bu şekil adlandırılmıştır. Günümüzde de Hristiyan dünyasında kötülüğü ile ün yapmış kişiler tarafından kullanılır.
Asiento: İspanya'nın Cenevizlilerle; İspanyol İmparatorluğu'nun Amerika kıtasındaki kolonilerine köle arzını düzenleyen antlaşma. Bu antlaşma 1713 Utrecht Antlaşmasıyla Britanya'yı hak sahibi yaptı. Antlaşma uyarınca, Britanya 35 yıl boyunca 144.000 köle gönderecekti.
Assemby of Divines (Din Alimleri Meclisi): Din adamlarından ve Parlamenterlerden oluşan 1643'ten itibaren Church of England (İngiltere Kilisesi) kurumunun yeniden yapılandırılması için oluşturulmuş meclis.
Baptism: Tanrı oğlu Mesih İsa inancına inandığını ilan edenlerin suya sokularak ve sadece yetişkin oldukları çağda vaftiz edilmesi gerekliliğine inanan Protestan tarikatı/ekolü. İlk Baptist Kilisesi 1609 yılında John Smyth tarafından Amsterdam'da kuruldu. Birkaç yıl sonra Britanya'da yaygınlaşmaya başladı. Diğer Baptist gruplarla 18.yüzyılın sonlarına doğru birleşti.
Barebones Parliament (Barebones Parlamentosu): Oliver Cromwell ve ona bağlı olan Ordu Konseyi tarafından seçilen 140 muhafazakar üyeden oluşan 4 Temmuz - 12 Aralık 1653 tarihleri arasında faaliyet gösteren parlamento. İngiltere, İskoçya, Galler ve İrlanda kiliselerinin önerdiği adaylar arasından seçilmişti. Britanya yasalarının, Musa yasalarıyla değiştirilmesi gibi uç kararlar almış hiçbir yasayı pratiğe dökememiştir. Cromwell'ın gözünden düşmesiyle kendi kendisi dağıttı.
Borough: Bir beratla yasal özgürlük ve ayrıcalık tanınmış ve daha sonra Parlamento'da temsil edilen kasabalar için kullanılan bir terim.
Borgia/Borgias (Borgia Ailesi): İtalya'da, İtalyan siyasi tarihinde önemli bir yer tutan aile. Britanya siyasetine temsilciler göndermiş ve sarayda dönem dönem etkili olmuştur.
Cavalier: Sözlük anlamı süvari olsa da İngiliz İç Savaşı sırasında Kral Charles-I yanlılarına verilen isim.
City: Londra'nın eski sınırları içinde kalan, çeşitli hak, muafiyet, ayrıcalık ve özgürlüklerin yürürlükte olduğu sınıf. Günümüzde City of London adıyla Londra Metropolü'ne bağlıdır.
Clarendon Code (1661-1665): Restorasyon döneminden sonra Anglikan Kilisesi'nin konumunu yeniden belirmeye yönelik, Parlamento tarafından işleme konan bir dizi önlem.
Cocayne Project (Cocayne Projesi): Kral James-I tarafından, Sir William Cocayne'e ihracattan önce kumaşları boyama ve satma yetkisi veren ve 1614'te boyanmamış kumaşların ihracatını yasaklayan bir berat. Tek bir kişiye ayrıcalık tanıyan bu yasa, ithalatçıların boyasız İngiliz kumaşı tercih ettikleri için 1617'de başarısızlıkla sonuçlanmış ve Sir William Cocayne'e verilen ayrıcalıklar muaf tutulmak üzere ihracat yasağı kaldırılmıştı.
Committee of Both Kingdoms: 1648 yılından itibaren İngiliz İç Savaşı sırasında Parlamentaristler tarafından İskoçlarla birlikte savaşı ve ülkeni dış politikasını yönetmek üzere oluşturulmuş kurul.
Common law: Türk hukuk sözlüklerinde 'ortak hukuk', 'umumi hukuk', 'genel hukuk', 'örf-adet hukuku' olarak karşılık bulan common law bu tanımları da aşan bir özelliktedir. Common law 1066 Norman istilasından sonraki üç asır içinde yerel geleneklere karşı ülkenin tamamına uygulanabilir kurallara dayalı bir hukuk sistemidir. İngiltere'de Roma hukukundan, modern hukuktan, kilise hukukundan ve diğer sistemlerden farklı olarak ortaya çıkmış, geliştirilmiş ve uygulanmış bir hukuk sistemidir. Yasama organlarının yarattığı hukuktan farklı olarak, otoritesini gelenekten alan, yönetim, şahıs ve mülkiyet ile ilgili bir hukuktur. Hakkaniyet hukukundan farklı olarak, yazılı olan yada olmayan kesin ve tartışılmaz kurallar silsilesidir. Seküler mahkemeler tarafından uygulanır.
Commonwealth: Sözlük karşılığı, bir ülkenin tüm halkı, ulus, siyasal toplum ve cumhuriyet olan Commonwealth (terim karşılığı common: ortak, wealth: refah), kelimesi 1649 yılında Rump Parlamentosu'nun monarşiyi ve Lordlar Kamarası'nı dağıtıp bir Devlet Konseyi kurmasından sonra İngiltere için kullanılan bir terim oldu. 1649-1653 yılları arasında Commonwealth of England, 1653-1659 yılları arasında Commonwealth of England, Scotland and Ireland yada The Protectorate, 1659-1660 yılları arasında yeniden Commonwealth of England. Günümüzde ise, Birleşik Krallık'ın, bugün bağımsız olan eski kolonileri ve personal union ile aynı monarka sahip olduğu devletler ile oluşturduğu birlik. Commonwealth of Nations.
(Bkz: Commonwealth of Nations)
Consistory Court: Bir piskoposun, kendi yönetim bölgesi içinde kilise ile ilgili olan meselelerde ruhbanı yargılayabildiği iç mahkeme.
Conventicle Act (Gizli Dini Toplantı Yasası)-1664: Aynı hane halkından olmamak üzere beşten fazla kişinin dini toplantı yapmasını yasaklayan, cezası para ve hapis olan, yasa. Yahudi karşıtı olan bir yasa olarak Yahudi toplumundan tepki çekti. 1668'de kaldırıldı, 1670'de yenilendi. 1689'da yürürlükten kaldırıldı.
Convention of Parliament: Kralın çağrısı olmadan parlamentonun olağanüstü kendiliğinden toplanması. İki parlamento bu şekilde isimlendirilir. 14 Nisan - 29 Aralık 1660 tarihleri arasında toplanan parlamento, Prens Charles, tahta çağırdı ve Kral Charles-II adıyla kral ilan edilerek monarşi yeniden tesis edildi. Diğeri ise Kral James-II'nin devrilmesinden sonra 1 Şubat - 23 Şubat 1689'da toplandı. Orange Prensi William ve eşi Prenses Mary'i, Haklar Bildirisini kabul etmesi şartıyla tahta çağırdı. Kral ve Kraliçe tahta çıktılar.
(Bkz: Muhteşem Devrim)
(Bkz: Muhteşem Devrim)
Copyhold: Bir manor'a ait olan toprağın bir kısmına, lordun siciline düşülen kayda uygun olarak, bu hakka sahip olan kişi tarafından tasarruf edilmesi. Osmanlı'da ki tımar sistemine benzetilir. 1922 yılında kaldırılmıştır.
Cottage and Cottager (Kulübe ve Kulübe sakini): İngiliz hukukunda kendisine ait olmayan küçük yerleşim meskenlerine verilen isim.
Council of State (Devlet Konseyi): 1649-1660 yılları arasında yürütme kuvveti. Kral Charles-I idamı ve Lordlar Kamarası'nın dağıtılmasının ardından Rump Parlamentosu tarafından seçilmiştir. Yetkilerinin tamamı 1653 yılında Cromwell'ın darbesinden sonra kurulan Protector'a geçmiş ve gölgesi olarak kalmıştır. 1660 yılında dağıtılmıştır.
Council of the North (Kuzeyin Konseyi): Kral Richard-II tarafından İngiltere'nin kuzeyini yönetmek için kurulmuş konsey. 1641 yılına kadar varlığını sürdürmüş, Uzun Parlamento tarafından dağıtılmıştır.
County: Bir kontun yönetiminde olan idari birim. Günümüzde Birleşik Krallık'ta farklı sınıflardan sayıları 89'dur.
(Bkz: Birleşik Krallık Siyasi, Askeri, İdari ve Hukuki Sözlüğü: D-F)
(Bkz: Birleşik Krallık Siyasi, Askeri, İdari ve Hukuki Sözlüğü: D-F)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder