Birleşik Krallık Siyasi Yapılanması

    Birleşik Krallık’ın yönetim sistemi anayasal monarşidir. Birleşik Krallık İngiltere, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda olmak üzere dört kurucu ülkeden oluşan bir devlettir. Büyük Britanya (Great Britain) terimi sadece İngiltere, İskoçya ve Galler’i ifade etmektedir. 

    (Bkz: Birleşik Krallık Kısa Genel Tanım )

    

    Birleşik Krallık’ı oluşturan ülkelerden İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda’da yetki devrine (devolution of powers) dayalı siyasi yapı mevcuttur. Yetki devri uyarınca egemen devletin sahip olduğu yasama ve yürütme yetkilerinin bir bölümü Birleşik Krallık parlamentosu tarafından farklı ölçülerde olmak üzere İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda’daki ulusal parlamentoları ve bunların seçtiği yürütme organlarına devredilmiştir. Yetki devrinde hukuken üniter devlet özelliği korunmakta ve merkezi parlamentonun yetki devrini geri çevirmek veya değişiklik yapmak hakkı bulunmaktadır.

    (Bkz: İskoçya Siyasi Yapılanması)
    (Bkz: Galler Siyasi Yapılanması)
    (Bkz: Kuzey İrlanda Siyasi Yapılanması)

    Esas itibarıyla Birleşik Krallık'ın şekli anlamda yazılı bir anayasası yoktur. Yani, normlar hiyerarşisinde kanunların üstünde yer alan ve kanunlardan daha zor bir usulle değiştirilebilen kuralları yoktur. 

    Britanya anayasa hukukunun yazılı kısmının önemli parçalarını oluşturan parlamentonun yüzyıllar içinde kabul ettiği kanunlar, şekli açıdan bir anayasa değil; birer kanundurlar. Ancak şekli açıdan anayasa kuralı şeklinde kabul edilmeyen bu kurallar, maddi açıdan anayasa kuralı olarak kabul edilebilir. Bu anlamda Birleşik Krallık'ın maddi bir anayasasının olduğu söylenebilir. Diğer yandan nev’i şahsına münhasır devlet yapısı gereği maddi anlamda anayasaya sahip olan Birleşik Krallık'ın yazılı bir anayasaya sahip olduğu söylenemez. 

    Bu sebeple Birleşik Krallık'ın siyasal ve anayasal kurumları geleneklere dayanır. Britanya anayasa hukukunun başlıca üç kaynağı vardır: 

    - Monark veya parlamento tarafından çıkarılan yasalar
    - Mahkemeler neticesinde yargıçlar tarafından oluşturulan içtihatlar 
    - Anayasal teamüller

    Ayrıca, Magna Carta 1215, Petition of Rights 1628, Bill of Rights 1689, Act of Settlement 1700 ve Treaty of Union 1706 gibi anayasal nitelikteki eski kanunların, Birleşik Krallık'ın köklü gelenekçi yapısı sayesinde çok uzun bir süredir İngiliz hukukunda yer alması, bu anayasal belgelerin varlığını bir şekilde korumaktadır. 

Bill of Rights / Haklar Yasası orjinal metni

    Birleşik Krallık'ın anayasal konumunun en belli başlı özelliği, Parlamentonun egemen durumudur. Demokratik bir sisteme sahip devletlerin hemen hepsinde, hiç değilse nazari alanda, anayasal üstünlük ilkesi benimsemişken, demokrasinin en önemli örneğini oluşturan Birleşik Krallık'ta bu durumun tam karşıtı olan bir sistemin, yani parlamentonun yasama sınırsızlığı ilkesi benimsenmiştir.

The Crown / Taç

    Resmi devlet başkanı The Crown / Taç'tır. Kraliyet sembolik devlet başkanlığı konumuna sahip olup gerek yurt içinde gerekse yurt dışında ülkenin temsilinden sorumludur. Kraliyetin herhangi bir partiye bağlılığı olmayıp bu konuda bağımsız bir tutum sergilemesi gerekmektedir. 

    Kraliyetin aile fertleriyle birlikte tüm vatandaşlara aile yaşamıyla ilgili konularda liderlik etmesi beklenir. Bu anlamda vatandaşların ayrıştırıcı davranışlardan uzaklaştırılması ve birleştirici bir yaşam sürmeleri konusunda örnek olunması beklenir. Ayrıca kraliyetin hristiyan ahlakın koruyucu bir sorumluluğu da bulunmaktadır.

    Taç, Birleşik Krallık devlet kurumlarının en önemlisidir. Monark ülkenin değişmez devlet başkanıdır. Taç, yürütmenin başı, yasamanın ayrılmaz parçası, yargının başı, silahlı kuvvetlerin başkomutanı, İngiltere kilisesinin yüce yöneticisidir, yasama, yürütme ve yargının başıdır. 

    Ancak, uygulamada bu üç güç büyük ölçüde Monarkın kişisel kontrolünden çıkmış ise de, biçimsel olarak Taç ile bunlar arasında yasal bir ilişki mevcuttur. Taç’ın yetkisi esas olarak simgeseldir. Taç devletin tüm organlarını temsil etmektedir. Çünkü her şey onun adına yapılmakta ve mahkemelerden kabineye kadar tüm organlar ona bağlı olarak çalışmaktadır. Resmi törenlere, yazılı metinlere bakıldığında Taç çok geniş yetkilere sahiptir. 

Kraliçe Elizabeth-II, Şubat 1952 Tarihinden günümüze Birleşik Krallık Kraliçesidir.

    

    Taç, Birleşik Krallık'ı temsil eder, kral ya da kraliçenin şahsında topladığı yetkiler parlamenter sistemin kurulmasından önce de vardır ve uzun yüzyıllardan beri Taç’a aittir. Ancak gerçekte Taç siyasal yetkilerini kabinenin istediği ve önerdiği biçimde ve yönde kullanabilir. Taç, monarkın ismi ile bütünleşmiş gibi görünmekle beraber, onun şahsi kullanımı için değil toplum ve kamu yararı için kendisine tahsis edilmiştir. 

Her/His Majesty's Privy Council / Majestelerinin Özel Konseyi

    Privy Council, monarkın danışmanlarının bir araya gelmesiyle oluşur ve çok eski bir geçmişe sahiptir. Özel Konsey monarkında yer aldığı Britanya siyasal sisteminin bir organıdır. Asıl fonksiyonu monarkı konseyin aldığı kararlar doğrultusunda yönlendirmektir. Parlamentonun dağıtılması veya toplantıya çağrılmasına ilişkin tavsiye kararları da yine özel konsey tarafından monarka iletilebilir. 

    Kabinenin ortaya çıkmasından sonra özel kurulun rolü çok azalmıştır. Bugün bir tören organı şeklini almıştır. Özel Konsey’i monark ile hükümet arasında bir köprü olarak nitelendirmek mümkündür. 

    Kabinenin oluşmamış olduğu dönemde monark Özel Konsey’e danışmaktaydı. Kabine sisteminin oluşmasından sonra Konsey etkinliğini kaybetmiş ve sadece monark tarafından yapılacak işlemlere yardımcı olma görevini üstlenmiştir. 

Kraliçe Victoria ve Özel Konseyi tasvir eden bir portre

    

    Özel Konsey başbakanın önerisi üzerine monark tarafından atanan yaklaşık 400 üyeden oluşur. Bu üyeler arasında daha önce kabine üyeliği yapmış olan bakanlar, görevdeki bakanlar, yüksek yargıçlar, Canterbury ve York başpiskoposları, bilim adamları ve Commonwealth’e bağlı bağımsız monarşilerin başındaki yöneticiler yer almaktadır. 

    Üyeler, konsey çalışmalarının yürütüldüğü çeşitli komitelerde görev alırlar. Özel Konsey’in tümü ancak tahta yeni bir kral veya kraliçenin çıkması gibi çok önemli olaylar öncesinde toplanır. Bunun dışında toplantılar sadece birkaç komite başkanı ve görevlisinin katılımıyla gerçekleşir. 

Her/His Majesty's Government / Majestelerinin Hükümeti

    Yürütme, Başbakan önderliğindeki hükümet tarafından yerine getirilir. Başbakan yürütme erkinin en güçlü kişisidir. Başbakanın bu güçlü konumu geleneklere dayanır. Bakanların atanması, görevden azledilmesi ve yerlerinin değiştirilmesi Başbakanın yetkisindedir. 

    Junior Minister / Kıdemsiz Bakanlar da dâhil olmak üzere yüzden fazla sayıda bakan atanmaktadır. Başbakan kabinenin yönetiminden sorumludur. Bu kapsamda kabinenin ne zaman toplanacağı, hangi konuyu gündemine alıp tartışacağı ve bir karara bağlayacağı hususlarında Başbakan sorumludur. 

    Diğer yandan kabine üyelerinin de gündem belirleme konusunda öneri sunma hakları vardır. Kabine haftada en az bir defa toplanabileceği gibi daha sıklıkla da toplanabilir. 

Hükümet Amblemi.

    

    Kabine çalışmalarının daha etkin bir şekilde yerine getirilmesi amacıyla farklı konularda Kabine komisyonları oluşturulmaktadır. Bu komisyonlarda belirli bir olgunluğa getirilen hususlar Kabinede karara bağlanmaktadır. Başbakan aynı zamanda hükümet politikalarının hayata geçirilmesinde ilk derecede sorumludur.

Birleşik Krallık Parlamentosu

    Yasama görevi Parlamentoya aittir. Birleşik Krallık parlamenter rejimin doğduğu ve halen uygulandığı bir ülkedir ve buradaki parlamenter rejime 'Westminster Modeli' adı da verilmektedir. Birleşik Krallık'ta uygulanan bu modelde yasama gücü halkın temsilcilerinin oluşturduğu yasama organında vücut bulur.

    Dünyanın en eskilerinden olan Parlamento, iki kamaralı sistemden oluşmaktadır.

    Bu kamaralardan ilki Avam Kamarasıdır / House of Commons. Avam Kamarası üyeleri, 1751- 1911 yılları arasında yedi yıllık dönemler itibarıyla seçilirken, günümüzde beşer yıllık dönemler için seçilir. Seçimler oy çokluğuna dayanmaktadır. Adaylardan fazla oyu alan seçilmiş sayılır. Bu anlamda parti oylaması yerine, partilerin ilgili seçim bölgelerinde milletvekili adayı olarak gösterdikleri kişi ya da kişiler oylanmaktadır. 

    Diğeri ise eskiden çoğunluğunu soyluların oluşturduğu ve üyeliğin babadan oğula geçtiği ama günümüzde genellikle hükümet ve monark tarafından tayin ile hayat boyu üyelik yapılan Lordlar Kamarasıdır / House of Lords. 

    House of Lords / Lordlar Kamarası: Parlamentonun üst kanadıdır. Lordlar Kamarası’nda iki türlü üyelik söz konusudur. Bunlar;

    - Ruhani Lordlar / Lords Spiritual 

    - Dünyevi  Lordlar / Lords Temporal 

    Ruhani Lordlar İngiliz Kilisesinde başpiskopos ve piskopos olarak görevli bulunanlar arasından kıdemine göre belirlenir. Bunların üyelikleri yetmiş yaşında emekli olmaları suretiyle son bulur. Bu halde yerlerine sıradaki kıdemli piskopos getirilir. 

House of Lords / Lordlar Kamarası. Her yıl Kraliçe'nin liderliğinde, Lordlar Kamarası'nda, Avam Kamarası üyeleri ve hükümetinde katıldığı bir törenle, Parlamento açılış töreni ve konuşması yapılır.

    

    Dünyevi ya da Yersel Lordlar da kendi içinde ikiye ayrılır. Bunlar Kalıtsal Olmayan Lordlar / Life Peers ve Kalıtsal Lordlar / Hereditary Peers şeklinde ifade edilmektedir. 1958 yılında kabul edilen yasa ile birlikte kendilerine üyelik hakkı tanınan Kalıtsal Olmayan Lordlar ömürleri süresince Lordlar Kamarası üyeliğinde bulunabilirler. Bunlar Başbakanın önerisi üzerine Kraliçe tarafından atanmaktadır. 

    Lordlar Kamarasının iki temel görevi bulunmaktadır. Bunlardan ilki yasama görevidir. Yasama sürecinin bir parçası olması dolayısıyla Avam Kamarası tarafından sunulan yasa tasarıları hem ilgili ihtisas komisyonlarında hem de genel kurulda görüşülür. Diğeri ise denetimdir. Lordlar da yasama erkini oluşturan bir yapı arz ettiği için yürütme erkinin denetiminden sorumludur    

    House of Commons / Avam Kamarası: Avam Kamarası halkoylarıyla seçilen yasama organıdır. 1715 ve 1911 tarihleri arasında yedi yılda bir yapılan seçimler, hali hazırda her beş yılda bir gerçekleştirilmektedir. İngiltere’de 533, İskoçya’da 59, Galler’de 40, Kuzey İrlanda’da 18 seçim bölgesi olmak üzere toplam 650 seçim bölgesi vardır ve yaklaşık 63 milyonluk nüfusa sahip Birleşik Krallıkta Avam Kamarasının 650 parlamento üyesi bulunmaktadır. 

House of Commons / Avam Kamarası

    

    Her seçim bölgesi bir parlamento üyesi çıkarır. Seçimler oy çokluğuna dayanır. Adaylardan fazla oyu alan seçilmiş sayılır. Bu anlamda parti oylaması yerine, partilerin ilgili seçim bölgelerinde milletvekili adayı olarak gösterdikleri kişi ya da kişiler oylanmaktadır. 

    1695 yılında yasalaştırılan 'Parliamentary Elections Act-1695' kanuna göre seçmen yaşı 21 iken, 2006 yılında kabul edilen 'Section 17 of the Electoral Administration Act-2006' kanuna göre seçmen yaşı 18 olarak kabul edilmiştir. 

    Seçilme yaşı ise 20’dir. Şu ana kadar seçilmiş en genç parlamenter 2015 seçimlerinde seçilmiş Scottish National Party / İskoç Ulusal Partisi vekili Mhari Black'tir. Vekil Black, seçildiği tarihte yaşı 20 yıl 237 gündü. 

    Avam Kamarasının 650 üyesinin olmasına rağmen Kamara salonunda sadece 427 adet oturma yeri vardır. Kamarada toplantı yeter sayısı bulunmamaktadır. Bu nedenle Kamara gündeminde var olan konuyla ilgilenen milletvekilleri, Kamara toplantılarına katılmaktadır. 

    Ayrıca Avam Kamarası üyelerinin genelinde, görece daha küçük toplantı salonunda çalışmaların daha heyecanlı ve etkin bir şekilde yapılabileceği düşüncesi hâkim durumdadır. Dolayısıyla 427 adet oturma yeri, kamuoyu ilgisinin yüksek olduğu gündemler dışında, milletvekilleri için yeterli kabul edilmektedir. 

    427’den fazla milletvekilinin Kamara toplantısına katılması halinde, milletvekilleri arkadaşlarını sıkıştırır, basamaklara oturur veya ayakta kalırlar. 




 Çeviri ve Hazırlayan: Lord Murrays

 Kaynakça:
 http://www.parliament.uk/about/
 https://www.gov.uk/
 https://www.royal.uk/
 http://www.legislation.gov.uk/ukpga
 https://global.britannica.com/topic/Parliament
 http://www.siyasaliletisim.org/
 http://www.yasader.org/wp/
 http://www.oxforddnb.com/
 https://www.amazon.co.uk/Politics-UK-Bill-Jones/dp/1447921402
 https://www.politicos.co.uk/books/the-british-general-election-of-2015
 https://www.politicshome.com/
 https://books.google.com.tr/books?id=SD1KPgAACAAJ&dq=isbn:0712674489&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiTkMXZl6nQAhVGKsAKHaljD-EQ6AEIHDAA