Kral Charles-I'in yakalanmasının ardından, tüm krallıklar savaşın bittiğini düşünüyordu. Fakat kralın idam edilmesi, kraliyet kuvvetleri için son bir fırsat olarak görüldü. Kral Charles'ın oğlu Prens Charles'ın, İrlandalı İsyancılarla anlaşması, savaşın temposunu son kez yükseltecekti.
(Bkz: Kral Charles Yakalanması ve İdamı)
İrlanda'da Savaş
1641 Tarihinden beri İrlanda Adası, Irish Confederates / İrlanda Konfederalleri'nin kontrolü altındaydı (Dublin hariç). Bu grup genel olarak, kraliyet birlikleri ile ılımlı ilişkiler izliyordu. Parlamentaristlerin aşırılıkları, İrlandalıları endişelendiriyordu. İrlanda 200 yıldan beri bağımsız (ama İngiltere ve 1603'ten itibaren hem İngiltere hem İskoçya ile ortak monark ile yönetilen) bir krallıktı.
 |
| Kral James VI ve I. 1603'te, İngiltere ve İrlanda tahtına çıkan İskoç Kralı. |
Kral Charles'ın idamı, İrlandalı isyancıları, Prens Charles ile ittifak antlaşması imzalamaya yöneltti. Bu antlaşma karşısında, Lord Cromwell ve Parlamento derhal adaya müdahale etme kararı aldı.
Kraliyet kuvvetlerinin, sağ kalan küçük bir kısmı İrlandalı Konfederaller ile birleştiler ve Dublin'i, Parlamento Ordusundan temizleme operasyonuna giriştiler. Parlamento birliklerinin komutasında Albay Michael Jones vardı. Albay, iç savaşın farklı bölgelerinde görev almış ve New Model Army / Yeni Model Ordu eğitimi almıştı. Kraliyet-Konfederaller kuvvetlerini Dublin'in biraz dışına çekti ve Rathmines Muharebesinde kesin bir zafer kazandı.
16 Ağustos 1649'da, Lord Cromwell, güçlü bir orduyla İrlanda Adası'na çıkarma harekatı gerçekleştirdi. Rathmines yenilgisi ve Lord Cromwell'ın adaya çıkarması, Konfederaller içerisinde bölünme oluşturdu. Ulster birliği, ittifaktan ayrıldı ve parlamento ile işbirliği yaptı. Lord Cromwell ve ordusu Mayıs 1650'ye kadar süren bir temizlik operasyonu ile tüm İrlandalı isyancıları yendi ve isyanı bastırarak adada kesin bir kontrol sağladı.
 |
| İç Savaş sırasında, bir İrlanda Tugayı Askerleri tasviri |
Bu muharebeler sırasında, Lord Cromwell'ın, haddinden fazla şiddet kullanması, Drogheda ve Kilkenny'de katliamlara sebep olması, Katolik Kilisesi'ne baskılar, siyasi ve ekonomik ayrımcılıklar, İrlanda Adası'nı ve İrlanda Milliyetçiliğini derinden etkileyecekti. Lord Cromwell'ın bu katliamları ve 1815-1845 Büyük Kıtlık, İrlanda'da Britanya nefreti oluşmasına sebep oldu ve etkileri (Kuzey İrlanda Sorunu ile beraber) günümüze kadar ulaştı.
Oliver Cromwell, bu harekattan sonra Mayıs 1650'de görevi Henry Ireton'a devretti. Bu tarihten itibaren İrlandalı isyancılar gerilla taktikleri yürüttüler ve çeşitli yerlerde direniş gösterdiler. Nisan 1653'te son İrlanda Konfederal birliği teslim oldu.
 |
| Drogheda Kuşatması. Modern bir çalışma. |
İskoçya'da Savaş
Bu sırada İskoçya'da önemli bir kesim, Prens Charles'ı yeni kral olarak tanıdılar. Prens Charles, güçlü ve donanımlı bir ordu kurdu. Bu ordunun içerisinde İç Savaşın tecrübeli askerleri de bulunmaktaydı. İskoç soyluları, parlamentonun sert tedbirlerinden sıkılmıştı ve Cromwell'ın kişisel diktatörlüğüne dönüşen yönetimden hiç memnun değildiler.
Parlamento ise bu durum karşısında bir gücü yoktu. Tek umutları Lord Cromwell ve ordusuydu. Cromwell, İrlanda'dan, İngiltere'ye döndü. Kurmayları ile beraber harekatı planladı ve İskoçya üzerine yürüme kararı çıktı. Bu sırada Prens Charles ve birlikleri de İskoçya'dan İngiltere'ye doğru bir işgal planlamaktaydı.
Bu planı öğrenen Cromwell, birlikleri ile beraber vakit kaybetmeksizin harekete geçti ve İskoçya üzerine yürüdü. Bir süre Kraliyet Ordusuyla karşılaşmaktan kaçınan Parlamento Ordusu, ikmal ve lojistik sebebiyle Eylül'de Dunbar Limanına çekildi. Bu geri çekilmeyi, yanlış yorumlayan Kraliyet Ordusu, Dunbar'a, Cromwell'dan önce ulaştı ve şehrin hakim tepelerine konuşlandı.
Fakat kraliyet birlikleri burada büyük bir hata yaparak, tepeleri terk ettiler. Bunun sebebi birliklerin komutanı Lord David Leslie'nin, Lord Cromwell'ın şehre saldıracağı düşüncesiydi. Cromwell ise birliklerini tepelere yerleştirdi ve buradan sert bir saldırı başlattı. 3 Eylül 1650'de, tarihe Dunbar Muharebesi olarak geçen muharebede, Kraliyet Ordusu çok hazırlık yakalandı. Sol kanadı toparlanamadan, sağ kanadı yok eden Parlamento Ordusu, 40 km kadar kraliyet birliklerini kovaladı. Muharebenin sonucunda, Parlamento Ordusu 40 kadar askerini kaybederken, kraliyetin kaybı ise 2.500 civarı askerdi. Ayrıca 7.000 kadar kraliyet askeri esir düşmüştü.
 |
| Dunbar Muharebesi Haritası |
Parlamento Ordusu kısa süre içerisinde Edinburgh'u işgal etti. Şehrin kalesi Aralık'a kadar dirense de, noelden önce sürgün veya idam edilmemek şartıyla teslim oldular.
Lord Cromwell'ın, sert ve baskıcı tavrı İskoçya'da da kendini gösterdi. Alınan esirler, İngiltere'ye zorla yürüyüş ile gönderildiler. Bir kısmı yolda hayatını kaybetti, hayatta kalanlar ise değişik ülkelere köle olarak gönderildiler. Çok az bir kısmı serbest bırakıldı. Restorasyon döneminde bu askerlerin tamamı Kral Charles-II tarafından ülkeye çağrıldı ve yeniden kraliyet ordusuna girerek, Parlamentaristlere karşı intikam saldırılarının başını çektiler.
Worcester Muharebesi ve Sonrası
Bu muharebeden sonra, Prens Charles ve kraliyet taraftarları teslim olmak yerine son bir savaş kararı aldılar. Bunun en temel sebebi Lord Cromwell'ın uzlaşmaz tutumuydu. Prens Charles, kalan ordu ve yeni toplanılan askerler ile Londra'ya yürümeyi planladı. Lord Leslie ve bazı ileri gelen soylular ise ordunun hazır olmadığını beyan ettiler. Fakat Prens Charles'ın ve İskoçların çoğunluğunun tavrı derhal harekete geçilmesi oldu.
20 Ağustos 1650'de kraliyet ordusu Londra'ya yürüyüşü başlattı. 22 Ağustos'ta Worcester'a ulaştı ve burada Prens Charles, dinlenme ve takviye birlikleri bekleme emri verdi. 3 gün sürmesi planlanan dinlenme, 5 gün sürdü ve bu da kraliyet ordusu için en büyük hata oldu. Lord Cromwell'da en deneyimli birlikleri ile yola çıkarak, 8 günde geçilen yolu 5 günde geçti ve kraliyet birliklerinin öncü kuvvetleri ile karşılaştı.
29 Ağustos'ta karşılıklı çatışmalar ve orduların karşılıklı manevraların ardından, 3 Eylül 1651'de, Dunbar Muharebesinden tam 1 yıl sonra, Lord Cromwell taarruz emri verdi.
Parlamento Ordusu'nun mevcudu 32.000 kadar, Kraliyet Ordusu ise 15.000 kadardı. İlk kez parlamento kuvvetleri bu kadar açık bir üstünlüğe sahiptiler. Tecrübe ve elit askerler konusunda her iki tarafta dengeliydi.
Lord Cromwell'ın Ordusundan iki birlik kuzeyde ki, Bewdley Köprüsünü ele geçirdi ve kraliyet ordusunun -özellikle de Prens Charles'ın- kaçış yollarını kapattı. Bir diğer birlik ise kentin batı bölgesine, iki daha küçük birlik ise Kentin doğu bölgesine saldırdı, Lord Cromwell ise merkezden harekete geçti.
 |
| Worcester Muharebesi tasviri bir tablo |
Albay Sir Richard Deane'e bağlı Parlamento birlikleri Powick Köprüsünden geçme harekatı düzenlediler ve burada çok şiddetli bir direnişle karşılaştılar. Nehrin doğusunda ise Parlamento kuvvetleri, kraliyet birliklerinde gedikler açıyor ve yer yer geri çekilmeler yaşanıyordu. Fakat, kraliyet birliklerinin en şiddetli direndikleri nokta ise nehrin batısıydı. Parlamento komutanları, Lord Cromwell'dan destek istediler.
Cromwell nehrin doğusundan yüzer köprü vasıtasıyla batıya geçerek destek vermeye geldi. Worcester Katedralinin tepesinden muharebeyi takip eden Prens Charles, Lord Cromwell'ın bu hareketini bir hata olarak değerlendi ve Parlamento Ordusunun doğu kanadına saldırma emri verdi. Lord David Leslie komutasındaki süvari birlikleri bu saldırıya katılmadı.
Kraliyet Ordusu'nun sert saldırı karşısında Parlamento birlikleri bazı noktalarda geri çekildi. Durumu gören Lord Cromwell bir kere daha yüzer köprü vasıtası ile diğer tarafa geçti. Parlamento birlikleri, Lord Cromwell'ın takviyesi ile beraber bir adım daha geri gitmediği gibi karşı saldırı ile kraliyet birliklerini şehre doğru geri çekilmeye zorladı.
Kraliyet birliklerinin bir ricat planı yoktu ve askerler ne kadar geri çekileceklerini bilmiyorlardı. Kısa sürede tüm kraliyet birlikleri arasında düzen bozuldu ve askerler şehrin içlerine doğru kaotik bir ortamda kaçmaya başladılar. Onları takip eden parlamento birlikleri ile kraliyet birlikleri birbirlerini karıştılar. Lord Cromwell bu karışıklığı durdurmak amacıyla durma emri vermek zorunda kaldı.
Kraliyet birliklerinin merkez ve son garnizonu olan 'Kraliyet Kalesi' de kısa sürede parlamento birliklerinin eline geçti ve şehirde, Lord Cromwell'ın sancakları dalgalanmaya başladı.
 |
| Worcester Muharebesi Haritası |
Bu sırada yine Cromwell'ın görevlendirdiği elit bir grup, Prens Charles'ı aramaktaydı. Prens, son olarak kentin merkezinde birliklerini umutsuzca yeniden düzene sokmaya çalışırken görülmüştü. Bunun bir işe yaramadığını gördüğünde ise Prens Charles, Katedralden iki görgü tanığı, parlamento ve kraliyet ordusundan 10'ar görgü tanığının kayıtlarına göre, son bir hücum yapmak için, parlamento birliklerinin üzerine atını sürdü fakat bu sırada yanına yaklaşan Lord Leslie, prensi bu tavrından zorla vazgeçirdi ve tam şehrin içerisindeyken, Kraliyet Ordusu'ndan elit süvari birliklerinin bir son hücum düzenlemesiyle, Prens Charles ve yakınlarındakiler Aziz Martin Kapısından kentten dışarı çıkmayı başardı.
Direniş çatışmaları akşama geceye kadar devam etti ve sağ kalanlar teslim oldu.
Muharebeden sonra, Parlamento tüm ülkede kesin bir zafer kazanmıştı. Prens Charles 6 hafta süren maceralı bir kaçıştan sonra Fransa'ya kaçmayı başardı. Kraliyet yanlılarının bir kısmı kaçtı, bir kısmı idam edildi veya sürgün edildi. Kraliyet yanlısı açık direniş ise 19 Temmuz 1654'te, Glencairn Kont'u William Cunningham'ın birliklerinin, General Monck'a teslim olmasıyla sona erdi. Fakat gizli ve yeraltı direnişi sürekli varoldu ve Prens Charles'ın 1660'da ülkeye dönüp tahta çıkmasında en önemli rolü oynadı.
İç Savaş Sonrası
Worcester Muharebesi ve beraberinde ki temizlik operasyonları ile beraber İngiliz İç Savaşı sona erdi. Britanya ve İrlanda, 1660 yılına kadar sürecek, Lord Cromwell'ın diktatörlüğünde Commonwealth dönemi yaşayacaktı. Oliver Cromwell'ın 1659'da ölümü ve yerine geçen Richard Cromwell'ın devlet yönetiminden uzak olması, Britanya siyasi sisteminin Commonwealth'i benimsememesi, siyasi, askeri ve ekonomik krizler sebebiyle, parlamento, halk ve ordu çoğunluğu Prens Charles'ın ülkeye dönerek tahta çıkmasına onay verdiler.
İngiliz İç Savaşı, Britanya ve İrlanda Tarihinde derin etkiler bıraktı. İlk kez bir kral, parlamento tarafından idam edildi. Dönemin özgürlük kavramları, Fransız Devrimi'nden çok farklı olsa da, parlamento ve burjuva, krala karşı kesin bir zafer kazandı. Oliver Cromwell her ne kadar, burjuva ve parlamento yanlısı bir özgürlük arayışı ile yükseldiği siyasi kariyerinde özellikle 1653'ten sonra yönetimini bir diktatörlüğe evriltti. Oliver Cromwell'ın ölümünden ve hemen sonrasında yaşanan siyasi krizler, Britanya ve İrlanda'nın, Cumhuriyet veya benzeri yönetimlerden tamamen uzaklaşmasına sebep oldu. 1660'da Kraliyet yeniden restore edildi. Parlamento yanlıları kanlı bir şekilde tasfiye edildi fakat parlamento ile kralın arasında ki sorunlar, 1689 yılına, Muhteşem Devrime kadar çözülemedi.
Çeviri ve Hazırlayan: Lord Murrays
Kaynakça:
http://www.englishcivilwar.org/
http://www.nybooks.com/articles/1992/06/11/the-revolution-over-the-revolution/
http://www.british-history.ac.uk/no-series/acts-ordinances-interregnum/pp1253-1255
http://www.parliament.uk/about/living-heritage/evolutionofparliament/parliamentaryauthority/civilwar/collections/deathwarrant/
http://www.eyewitnesstohistory.com/charlesI.htm
https://openlibrary.org/books/OL7482871M/Going_to_the_Wars
https://openlibrary.org/books/OL1275422M/Charles_I_the_personal_monarch
https://archive.org/stream/memorialsofcivil01belluoft#page/228/mode/2up
https://books.google.co.uk/books?id=C9o_AAAAcAAJ&pg=PA32#v=onepage&q&f=false
https://archive.org/stream/memorialsofgreat01caryuoft#page/10/mode/2up
https://books.google.co.uk/books?id=lF1PAAAAcAAJ&pg=PA203#v=onepage&q&f=false
http://bcw-project.org/church-and-state/sects-and-factions/episcopalians
https://archive.org/stream/historyrebellio05clargoog
https://archive.org/stream/historyrebellio07clargoog
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder